Geneza astmy

Astma to przewlekła, niezakaźna choroba dróg oddechowych, która dotyka ludzi w każdym wieku. Wiąże się przede wszystkim z procesem zapalnym, skurczem mięśni w drogach oddechowych oraz obrzękiem błony śluzowej, prowadzącym do nawracających incydentów odwracalnego upośledzenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Astma, stwierdzana często już w młodym wieku, prowadzi do wystąpienia uciążliwych objawów, a przy ciężkim przebiegu i źle kontrolowanym leczeniu może skutkować poważnymi implikacjami zdrowotnymi.

Epidemiologia

Astma to choroba, która może wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej diagnozuje się ją w dzieciństwie, tj. przed 3 r.ż. (około 60% przypadków). Szacuje się, że choruje na nią około 340 mln ludzi na całym świecie. Chorobowość w Polsce wynosi około 6 tys. przypadków na 100 tys. osób. Oznacza to, że w Polsce na astmę choruje około 2 mln osób.

Choroba występuje częściej u kobiet, natomiast do 10 r.ż. diagnozuje się ją częściej u chłopców.

Według danych WHO astma to jedna z najczęstszych chorób przewlekłych diagnozowanych u dzieci. Ze względu na niedostateczne diagnozowanie i złą kontrolę choroby, astma stanowi poważny problem w krajach o niskim PKB.

Za częstość i zmienność występowania choroby w różnych krajach odpowiadają:

• genetyka,
• występowanie różnych alergenów w środowisku,
• styl życia,
• zanieczyszczenie powietrza w dużych aglomeracjach (np. smog).

Przyczyny rozwoju astmy

Najczęstszą przyczyną rozwoju astmy jest alergia.

Patogeneza astmy alergicznej opiera się przede wszystkim na przewlekłym stanie zapalnym, który utrzymuje się w oskrzelach. Jest on spowodowany nadreaktywnością oskrzeli, czyli nadmiernym zwężeniem dróg oddechowych po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym (alergenem). Prowadzi to do pojawiania się cyklicznych epizodów ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Epizody ustępują samoistnie bądź po zastosowaniu odpowiedniego leczenia.

Podłożem astmy alergicznej jest reakcja uczuleniowa. U osób z atopią (nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna na małe dawki antygenu), w surowicy i na powierzchni mastocytów występują swoiste przeciwciała IgE dla danego alergenu, które tworzą się często już w trakcie życia płodowego. Alergen kontaktuje się najpierw z komórkami prezentującymi antygen (komórki dendrytyczne), a następnie jest prezentowany limfocytom T, które przekazują sygnał dalej, prowadząc do wytwarzania swoistych przeciwciał IgE.

Główną rolę w patogenezie odgrywa zaburzenie równowagi pomiędzy dwoma populacjami limfocytów pomocniczych, z przewagą podgrupy limfocytów pomocniczych (Th2), które produkują charakterystyczny profil cytokin (IL-4, IL-5, IL-13) pobudzających produkcję przeciwciał klasy IgE. Ich liczba jest znacząco wyższa u osób z atopią.

Cytokiny wpływają na zwiększone wytwarzanie przeciwciał IgE oraz wzrost, różnicowanie i aktywację eozynofilów i mastocytów.

W astmie alergicznej mastocyty są aktywowane przez alergeny za pośrednictwem przeciwciał IgE. W wyniku połączenia cząsteczek IgE na powierzchni mastocytu dochodzi do uwolnienia mediatorów alergii, czyli cząsteczek odpowiedzialnych za obturację oskrzeli (histaminy, leukotrienów cysteinylowych i prostaglandyny D2).

Przyczyny ograniczenia przepływu powietrza to: 

• skurcz mięśni gładkich,
• obrzęk śluzówki,
• powstanie czopów śluzowych w oskrzelach.

Chroniczny stan zapalny i uszkodzenie nabłonka oskrzeli pobudza procesy naprawcze, czego wynikiem jest przebudowa ściany oskrzeli, która powoduje, że w szczególnie ciężkich przypadkach obturacja staje się nieodwracalna z powodu trwałych zmian strukturalnych ściany oskrzeli. 

Czynnikami ryzyka utrwalenia obturacji są głównie:

• wieloletnia astma,
• ekspozycja na dym tytoniowy i substancje chemiczne,
• brak stosowania GKS wziewnych,
• eozynofilia krwi i plwociny,
• niska wyjściowa wartość FEV1.