Wskazanie przyczyn
Alergia zawsze jest związana z reakcją układu immunologicznego. Gdy pacjent ma typowe objawy alergii, musimy sprawdzić, który czynnik je wywołuje oraz jaki mechanizm immunologiczny jest za nie odpowiedzialny. Jest to niezbędne, by móc zastosować właściwe, skuteczne leczenie.
Diagnostyka krok po kroku
Prześledźmy etapy diagnostyki pacjenta z podejrzeniem alergii.
Krok 1. Wywiad
Gdy pacjent z objawami wskazującymi na alergię zgłasza się do alergologa, ten przeprowadza staranny wywiad. Ocenia, czy objawy pacjenta można uznać za alergiczne i stara się ustalić, który alergen je wywoduje.
Krok 2. Badanie
Następnym etapem jest badanie pacjenta, w którym lekarz ocenia, czy występujące zmiany na skórze, w nosie, gardle lub oskrzelach i płucach mają podłoże alergiczne, czy może mają związek z innymi chorobami – jest to tzw. diagnostyka różnicowa.
Krok 3. Badania dodatkowe – laboratoryjne
Wyciągając wnioski z obserwacji, lekarz zleca badania dodatkowe, z których większość służy poszukiwaniu obecności swoistych IgE. Pełniące podstawową rolę w wywoływaniu objawów alergii sIgE mogą wskazać, na który alergen reaguje pacjent.
Krok 4. Wnioskowanie, ostateczna diagnoza i plan leczenia
Kolejnym etapem jest interpretacja wyników testów i zaproponowanie pacjentowi odpowiedniego leczenia.
Badania podstawowe
Podstawowymi badaniami w diagnostyce alergii są:
Lista badań jest znacznie dłuższa, ale w tym momencie ograniczmy się do badań podstawowych dla rozpoznania alergii.
Testy skórne
Skórne punktowe testy (SPT) są bardzo wartościową, bezpieczną i dostępną metodą diagnozowania alergii na alergeny wziewne, pokarmowe, leki i jady owadów. Przy pomocy SPT oceniamy reakcję skóry na kontakt z alergenem.
Dodatni wynik testu wskazuje na obecność sIgE w skórze i potwierdza uczulenie na testowany alergen, ale wynik ujemny nie wyklucza alergii całkowicie i można wykonać testy o większej czułości – patrz niżej.
Do wykonania SPT kwalifikuje alergolog, który przed badaniem zaleca odstawienie leków mogących zakłócać interpretacje wyniku, m.in. leków przeciwhistaminowych.
Lekarz ocenia stan skóry przedramienia lub pleców (głownie u małych dzieci), gdzie wykonywane są testy oraz określa zakres alergenów, który ma być badany. Nie ma przeciwwskazań wiekowych do wykonywania testów skórnych. Jeśli wywiad sugeruje obecność alergii, testy możemy wykonać także u rocznego dziecka.
Skórne testy punktowe są wykonywane i interpretowane przez specjalistyczny personel w gabinecie zabiegowym. SPT wykonuje się na skórze przedramion, a w wybranych przepadkach na skórze pleców. Po nałożeniu na skórę kropli alergenów, każdy z punktów nakłuwa się jednorazowym lancetem (narzędzie z ostrym końcem o długości około 1 mm), wprowadzając alergen w skórę. Nakłucie jest niemal bezbolesne.
Oprócz reakcji na zestaw badanych alergenów, podczas SPT ocenia się odpowiedź skóry na obojętny biologicznie roztwór (sól fizjologiczną lub roztwór albuminy), co stanowi kontrolę ujemną, oraz na roztwór histaminy (tzw. kontrola dodatnia). Wynik testu odczytuje się po 20 minutach.
Przed przystąpieniem do dalszych etapów interpretacji testu odczytuje się wyniki testów z kontrolą ujemną i z histaminą. Pierwszy z nich powinien być ujemny, co oznacza brak reakcji skóry. Drugi, test z histaminą, powinien być dodatni, czego świadectwem są następujące objawy: niewielki świąd, zaczerwienienie skóry i bąbel o średnicy ≥3 mm, co jest jest typową, prawidłową reaktywnością skóry na substancje kontrolne i pozwala na interpretację reakcji na testowane alergeny. Jeżeli w miejscu testu z alergenem wystąpi rumień i bąbel o średnicy powyżej ≥3 mm, traktujemy wynik z alergenem jako dodatni (patrz: ilustracja z SPT).
{Skórne punktowe testy (SPT). Przedramiona pacjenta podczas punktowego testu skórnego oraz zapisane wyniki SPT}
Testy śródskórne
U pacjentów z alergią na jad owadów i leki, obok punktowych testów skórnych wykonywane są dodatkowo testy śródskórne. Są to testy o czułości wyższej niż testy punktowe. Są one również bezpieczne, gdy wykonywane przez wysoko wyspecjalizowany personel.
W tym przypadku alergen, tj. jad owada, wstrzykiwany jest śródskórnie w kolejnych, rosnących rozcieńczeniach. Zwykle pierwsze z rozcieńczeń jadu wynosi 1:1000, co oznacza tysiąckrotne rozcieńczenie alergenu.
sIgE w surowicy
Oznaczanie obecności sIgE w surowicy to drugi z elementów diagnostyki alergologicznej i zlecany jest przez lekarza przy podejrzeniu alergii. Testy te oceniają obecność przeciwciał sIgE skierowanych przeciwko konkretnym ekstraktom alergenowym w surowicy. Charakteryzują się większą czułością od testów skórnych i zaleca się je w przypadku podejrzenia alergii oraz uzyskaniu ujemnych wyników testów skórnych lub w razie braku dostępności alergenów do ich wykonania. UWAGA: Oznaczenie całej puli przeciwciał IgE (całkowite IgE – cIgE) nie ma istotnego znaczenia dla diagnostyki alergii.
Testy molekularne i komponentowe
Ekstrakt jest wyciągiem z naturalnego źródła alergenu. W jednym wyciągu alergenowym jest obecnych kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt uczulających białek. Każdy pacjent może być uczulony na inne składniki ekstraktu alergenowego.
Testy, które określają, na które elementy wyciągu alergennego odpowiada pacjent, noszą nazwę testów molekularnych lub komponentowych. Testy molekularne nie tylko wskazują źródło uczulenia (np. pyłek traw), ale dodatkowo pokazują, który składnik wyciągu pyłku traw odpowiada za reakcję alergiczną.
Podstawową zaletą testów molekularnych i komponentowych jest możliwość zbadania znacznie większej liczby uczulających alergenów niż w testach skórnych lub standardowych sIgE w surowicy. Ponadto podobnie jak w przypadku oznaczenia sIgE dla ekstraktu, można przeprowadzić badania u osób, które nie mogą odstawić leków przeciwalergicznych, np. u kobiet w ciąży, u osób ze schorzeniami skóry i u najmłodszych dzieci, które odczuwają lęk przed „kłuciem”.
Testy płatkowe służą ocenie obecności limfocytów biorących udział w reakcji skórnej w przebiegu alergicznego kontaktowego zapalenia skóry. Ponieważ proces chorobowy w tym przypadku przebiega powoli (odmiennie do natychmiastowej reakcji zależnej od IgE), komory zawierające płatki z poszczególnym alergenami kontaktowymi przykleja się na skórę pleców i, pozostawia na dwie doby. Po ich zdjęciu reakcja toczy się dalej, a wynik odczytuje się i ostatecznie interpretuje najwcześniej po 96 godzinach (zalecane 5-7 dni).
Próby prowokacji alergenem
Jest to metoda służąca potwierdzeniu alergii wykonywana wyłącznie w wysokospecjalistycznych ośrodkach. Próby te najczęściej wykorzystywane są w badaniach naukowych oceniających efekty działania immunoterapii, bardzo rzadko w rutynowej diagnostyce.
Interpretacja wyników badań
Należy pamiętać, że wymienione rodzaje badań diagnostycznych powinny być zlecane przez lekarza i wymagają jego interpretacji. Nie jest właściwe, aby pacjenci sami decydowali o wykonaniu badania z krwi lub zlecali samym sobie badanie „profilaktycznie”, aby „poznać własne predyspozycje”.
Dodatni wynik testów może, ale nie musi oznaczać alergii.
Aż u 30-40% ludzi, którzy nie mają żadnych dolegliwości alergicznych, mogą występować dodatnie wyniki testów skórnych lub być oznaczane przeciwciała sIgE w surowicy. Nazywamy to uczuleniem. Ostateczna diagnoza i rozpoznanie alergii opierają się na komplecie informacji pochodzących z:
